Bron: NHD 19 april 2003, door Hans Visser
NOOIT ZOU BREL NOG VOOR DIE 'KLOTENKLAPPERS' ZINGEN
( verloren Bergens optreden bij VPRO, ZIE
OOK DE 8 FILMPJES VAN DIT CONCERT )
Hij trad op in het Concertgebouw, in Carnegie Hall, in de veilinghallen van Blokker en natuurlijk in het Parijse theater L'Olympia. Dus waarom zou Jacques Brel ook niet optreden in het Bergense restaurant Het Huis met de Pilaren, trefpunt van schilders, schrijvers, dorpelingen en verdwaalde badgasten? Het was VPRO- regisseur Warrie van Kampen, die op het idee kwam de Franstalige Vlaamse dichter / zanger uit Brussel daar, in het dorp achter de duinen, zijn liederen van passie en pijn te laten zingen.
Want de sfeer van het Franse chanson was immers die van huiselijke wijn en kaas bij kaarslicht. Van Kampen, zoon van de Bergense schrijver Anthony van kampen, die boeken schreef als Ketelbinkie en tal van reisverhalen voor deze krant, dacht die ambiance in de hem zo bekende "Pilaren" te vinden. En zo stond Brel op 30 mei 1964, op het toppunt van zijn roem, twee jaar voor zijn plotselinge afscheid, daar inderdaad met open haard, omringd door attributen als blaasgalgen en poken, in de rug voor de VPRO- camera's de ziel uit zijn lijf te zingen. Die uitzending van toen zendt de VPRO morgen opnieuw uit. Beelden die verloren leken te zijn gegaan, maar toch zijn teruggevonden. Een optreden, met mooie anekdotes. Van kampen had Brel een aandachtig artistiek publiek beloofd. Maar na afloop vroeg hij geirriteerd wie toch die slapende oude heer op de eerste rij was. Het was de 'prins der dichters', de daar dagelijks verblijf houdende Adriaan Roland Holst. Woedend zou Brel uiteindelijk de 'Heerlijkheid Bergen ' verlaten, met de belofte nooit meer voor de Nederlandse televisie op te treden.
NERVOSITEIT
Maar die middag in Bergen, rond de repetities, leek er nog geen vuiltje aan de lucht te zijn. In de Alkmaarsche Courant van 2 juni, die op die dag ook de komst van The beatles naar Nederland meldt, schrijft Paul van Beckum hoe er op het gezicht van Brel geen spoor van nervositeit is te ontdekken: 'Hij ging zo nu en dan achter de piano zitten en speelde fragmenten uit klassiek werkjes'.
Wel komt er een politieman binnen: 'Kan meneer Brel even zijn wagen weghalen, die staat verkeerd geparkeerd'. Helaas 'Meneer Brel repeteert'. Maar de man hield vol:' Kan wel wezen, maar meneer Brel moet toch zijn wagen weghalen'. Dan beschrijft hij hoe Brel met een glas bier in de hand aan de camerarepetitie begint: Als een explosie barst hij los, voor ons stond een groot artiest die kennelijk een hoge opvatting van zijn taak heeft. Met een ongelofelijke dynamiek en bijna beangstigend temperament smeet hij zijn liedjes er uit. Bittere chansons over onbereikbare liefde, over de dood, het steeds weerkerend motief in zij teksten. Zweepslagen in het gezicht van de maatschappij'.
En ook aan de opnamen zelf is weinig te merken. In zijn acht minuten durende inleiding praat Brel-vertaler Ernst van Altena, keurig in smoking, over De Pilaren als een 'rendez-vous van Bergense artiesten', een plek waar 's winters de open haard brandt, de cognac het hart verwarmt, waar het geurt naar de zee en natuurlijk over Brel, die in zijn chansons verder gaat dan Aznavour of Becaud, omdat hij daarin iets te zeggen heeft. Omdat zijn chansons een medium zijn en het podium diens gedachtenbundel, het publiek zijn orkest.
GEDURFD
De chansons van Brel licht hij toe als schreef hij ze zelf. En dat gezien vanuit een enkel camerastandpunt. Zoiets zou nu 'heel gedurfd' heten. Ook het daaropvolgende optreden van Brel zou vandaag een verrassend staaltje van televisieregie in een soort huiskamer vormen. Maar dat alles valt weg bij het feit dat het toch Brel is die zich daar 48 minuten lang helemaal geeft. Kleurrijk in het zwart-wit van de vroege jaren zestig. Te beginnen met Le dernier repas, gevolgd door La fenetre en Los Toros, waarbij iemand meelevend joviaal "Ole ! " roept. En terwijl het zweet van zijn kin druipt, gaat hij verder met Les vieux, Mathilde, Le tango funebre, Les Bonbons, La Fanette, Les Bourgeois, Jef, Au suivant, Le plat pays, Le Moribond, Les Bigottes en Madeleine. Maar geen spoor van irritatie. "Klopt", zegt Mohammed el-Fers, de Amsterdamse Brel-biograaf, die zich baseert op de herinneringen van Ernst van Altena. " Hij was dan ook een professional, hij gaf geen krimp. Brel was al pissig omdat hij daarvoor in een grote Italiaanse televisie-show Le plat pays had moeten playbacken, ofschoon hij altijd moeiteloos echt zong. Ze hadden hem zelfs een gitaar gegeven met touwtjes in plaats van snaren. En toen bleek s'avonds dat zijn optreden was gekoppeld aan een diner en dat hij moest zingen terwijl het gerammel van borden en bestek hoorbaar was. Hij zei: " ik ben geen kroegzanger, dat ben ik al jaren niet meer. ik hoor in een zaal te staan en dan halen ze me hier in de provincie om in zo'n kuttent voor dove en oude taarten op te treden".
HONORARIUM
En als hij zijn honorarium van 12.000 gulden krijgt, zou hij dat volgens el-Fers op de grond hebben gesmeten met de boodschap dat die ' Klotenklappers van de VPRO' het maar in reet moesten stoppen of anders maar aan het Rode Kruis moesten schenken. Jojo, zijn boezemvriend en assistent, heeft dat geld opgeraapt en kroop achter het stuur van de auto. Naast hem zat een tierende Brel met een van de VPRO gekregen Noordhollandse kaas. Hij zwijgt pas, zo meldt el-Fers, als Van Altena afscheid neemt en in plaats van het gebruikelijke ' bon voyage', 'Alors Jacques, bon fromage', zegt".
WOORD
Hoe hij aan dat ' klotenklappers' komt, weet ik niet. het was een van de weinige Nedrlandse woorden die hij kende. Hij heeft dat beslist geleerd van Ernst van Altena. Die zal vast wel eens een door hem gebruikte Franse term hebben vertaald. Want zo was Ernst, die zocht door tot hij het juiste woord had."
En De Pilaren? Daar hangt ter herinnering aan de avond met Brel, tussen de schilderijen van de tijd passerende kunstenaars, nog steeds een foto van dat optreden. En hoogtepunt in een geschiedenis van de zaak. "Gasten krijgen wel eens een afdrukje mee", vertelt Hans Nierop, een van het viertal firmanten dat de zaak twintig jaar geleden overnam en de typische Pilarensfeer behoudt. "En om de herinnering aan Brel levend te houden hebben we hier al twee keer een avond gegeven waar Robert Valter zijn liedjes zong bij een menu van gerechten waar Brel van hield. Asperges, en een stoofpotje."